ئەو شێخەی زیاتر لە چل ساڵ لە تەکیەکەی خۆی لەکەرکوک نەهاتە دەرەوە دوجار نەبێ، کەچی ناو و ناوبانگی گەیشتبووە هەموو بەشەکانی کوردستان و فەقێ و موریدی زۆری هەبوون، تەنانەت لە پاکستانەوە موریدی هەبوون و دەچونە زیارەتی.
شێخ جەمیلی تاڵەبانی کوڕی گەورەی شێخ محەمەد عەلی تاڵەبانییە، لەساڵی 1890 لەدایکبووە، لە ساڵی 1961 کۆچی دوایی کردووە، زانستە ئاینی یەکانی لەسەر دەستی مەلا و زانایانی بەناوبانگی کەرکوک خوێندووە. ڕێبازی قادری لەسەر دەستی باوک و باپیری وەرگرتووە.
.
لەپاش داگیرکردنی کەرکوک لەلایەن لەشکری ئینگلیز لەکۆتایی ساڵی 1918، بەرەنگاری ئینگلیزەکان دەکات و بڕیار دەدات نەچێتە دەرەوەی تەکیە. لەماوەی زیاتر (40) ساڵ نەچووەتە دەرەوەی تەکیە، دووجار نەبێت، یەکەمیان لە ساڵی 1938، کە سەفەری حیجاز دەکات بۆ ئەدای فەریزەی حەج، جاری دووەم لە ساڵی 1951، کە نەخۆش دەکەوێت و دەچێتە بەغدا بۆ سەردانی پزیشک و دکتۆرەکانی ئەو شارە.
.
تەکیەی تاڵەبانی لە ناو خەڵک بە تەکیەی شێخ جەمیل ناودەبرێت، چونکە زیاتر لە چل ساڵ شێخی ئیرشادی ئەو تەکیە بووە.
تەکیەی تاڵەبانی لەسەردەمی شێخ جەمیل دەبێتە مەڵبەندی کۆڕی زانستی و جێگای دانیشتنی زانایانی کەرکوک، خوێندگایەکی گەورەش دەکاتەوە، کە باشترین مامۆستا دەرسی تیا دەڵێنەوە و لە هەموو بەشەکانی کوردستان فەقێ ڕوو دەکەنە تەکیە. تەنانەت لە وڵاتی پاکستانەوە زاناو مورید هاتوون بۆ کەر کرکوک لای شێخ جەمیل و سەردانی تەکیەیان کردووە.
.
چەند هەڵوێستی کوردانە و مەردانەی شێخ جەمیل:
1_ کاتێ مەحمودخانی دزڵی و چەکدارەکانی بەبرینداری دەستگیرکران، ئەو هەڵوێستی چی بو؟
بنەماڵەی تاڵەبانی جگە لەوەی خاوەن تەکیە بوونە، لەگەڵ ئەوەشدا هەمیشە پشتگیری بزووتنەوەی نیشتمانی کوردیی و نیشتمانپەروەرانی کوردستانیان کردووە.
.
مەحمودخانی دزڵیی بەهێزێکەوە لە هەورمانانەوە ڕووئەکاتە کەرکوک، بە نیازی ئەوەی بێت کەرکوک بگرێت، بێگومان شێخ مەحمود ئاگادار بوو. کە دێ ئەگەنە قەرەهەنجیر، لەوێ شەڕێکی قورس دەکەن لەگەڵ لەشکری ئینگلیزا. ئینگلیز بەهەموو توانایەوە و کوردەکانیش بە چەکی سوکی وەک "سێ تیر و بڕنەو" لەوێ شەڕێکی زۆر سەخت دەکەن. دوای قوربانی دان و شەهیدبونی ژمارەیەکی زۆر لە هێزەکانی لەکۆتاییدا مەحمودخان بە ئەسیری دەگیرێت، دەیانهێنن بۆ زیندانی کەرکوک.
.
لەو ماوەیەی لە زیندان دەبن، بە فەرمانی (شێخ جەمیلی تاڵەبانی) ڕۆژانە لە تەکیەوە لەسەر عەرەبانەی دار خواردن بۆ مەحمودخانی دزڵی و هاوڕێکانی دەنێرن. پاش دەرچوونیان لە زیندانیش ماوەیەک لە کەرکوک دەمێننەوە، چونکە ڕێگایان پێنادرێت بگەڕێنەوە بۆ هەورامان، لەو ماوەشدا هەر میوانی شێخ جەمیل دەبن، هەتا ئەو ڕۆژەی ڕێگایان پێدرا بگەڕێنەوە هەورامان.
.
2- پاراستنی کوردانی ڕۆژهەڵات کەبەهۆی هێرشی لەشکری ڕەزاشاوە ڕویانکردە باشور
هەڵوێستی جوامێرانە و نیشتمان پەروەری شێخ جەمیل زۆرن. بۆ نموونە، لەسەرەتای سییەکانی سەدەی ڕابردوو "سەدەی بیستەم" ڕەزا شای ئێران، کاتێ ڕەزاشا بڕیار ئەدا کەوا چەکدار لە هەموو ئێراندا نەمێنێت. لەهەموو وڵاتی ئێران دەستی پێکردبوو، پاشان ئەکەوێـتە سەر هەورامان، هێرش دەکاتە سەر ناوچەی هەورامانی دیوی رۆژهەڵاتی کوردستان بە مەبەستی چەک کردنی عەشیرەت و هۆزەکانی کورد.
.
هەورامان ناوچەیەکی گەلێک سەختە، بەتایبەتی هەورامانی دیوی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، لەوێ لەگەڵ بەگزادەکانی هەورامان ئەکەوێتە شەڕێکی قورسەوە، خەڵکی چاونەترسی هەورامان بەرەنگاری لەشکری ڕەزا شاه دەبنەوە و بەرخودان دەکەن، هەتا پێیان ئەکرێت شەڕ ئەکەن، بەڵام بەهۆی نابەرامبەری شەڕەکە لەڕووی چەک و ئازووقەی سەربازییەوە سەرکردەی هۆزە کوردەکان ناچار دەبن پاشەکشە بکەن و ڕووبکەنە باشوری کوردستان.
.
هەتا نزیک ئەبنەوە لە سنوری عێراق و ئێران. (جافر سوڵتان، سەرۆکی بەگزادەی لهۆن بوو). لەوێ کەنزیکی سنور ئەبێتەوە بەهۆی موریدەکانی شێخ جەمیل تاڵەبانی لە کەرکوک.
.
بەهۆی چەند موریدێکی شێخ جەمیل لەو ناوچەیە، ئاگادار دەکرێتەوە کە سەرکردەکانی عەشیرەتی "لهـۆن"ـی هەورامان، کە گەورەترین خێڵی هەورمانە، هەواڵ دەنێرێت بۆ شێخ جەمیل دەڵێ دەیانەوێ ڕووبکەنە کەرکوک، بەڵام ترسی ئەوەمان هەیە ئەگەر خۆمان تەسلیمی حکومەتی عێراق بکەین، ئەویش تەسلیمی حکومەتی ڕەزاشامان بکاتەوە ئیتر لەتوپەتمان بکات. ئەتوانێت جێگایەکی بۆ بدۆزێتەوە.
.
.
شێخ جەمیل خەبەری بۆ ناردبوو بەنهێنی بێن، ترسیان نەبێ، هەر بگەنە کەرکوک تەواو.
"جەعفەر سوڵتان" و "ئەفراسیاو بەگ" و چەند کوڕێکیان بە نهێنی دەگەنە شاری کەرکوک، شێخ جەمیل پێشوازیان لێ دەکات و لە چەند ژوورێکی ناو تەکیە بۆ ماوەیەک دەمێننەوە، دواتر دەیاننێرێ بۆلای شێخ جەمالی برای لە گوندی "زەرداو" لە قەزای کفری.
پاش ماوەیەک ئەو میوانانە خۆیان ئاشکرا دەکەن و حکومەتی ئێراق وەک پەنابەر قبوڵیان دەکات. هەر لەسەر داوای خۆیان حکومەت لە کەرکوک لە نزیکی تەکیەی تاڵەبانی خانوویان بۆ دەگرێت، لە گەڕەکی ئیمام قاسم حکومەت خانووی بۆ گرتبوون، بە ڕۆژ بەشی زۆری کاتەکانیان لە تەکیە بەسەردەبرد. لەپاش ڕووخانی حکومەتی ڕەزاشاه لە ساڵی 1941، هەموویان بۆ هەورامان دەگەڕێنەوە.
.
3- پێشوازی لە تاوانباری لەسێدارەدانی چوار ئەفسەرە کوردەکە نەکرد
شێخ جەمیل قەت هاوکاری ڕژێمەکانی دەوڵەتی ئێراقی نەکردووە، لە سەرەتای داگیرکردنی کەرکوک لە ساڵی 1918دا دوژمنێکی سەرسەختی ئینگلیز بووە، لە ساڵی 1953 (ساڵح جەبر- سەرۆکوەزیرانی ئێراق) وەک حزبێکی سیاسی ئێراقی دێتە کەرکوک، داوا دەکات سەردانی شێخ جەمیل بکات لە تەکیەی تاڵەبانی، بەڵام داواکەی ڕەت دەکرێتەوە.
.
دکتۆر نوری تاڵەبانی لە نوسینێکی دەربارەی یادەوەریەکانی لەگەڵ مامۆستا تۆفیق وەهبی نوسیویەتی، هەرچەند لەو دەمە زۆر گەنج بووە، بەڵام شانازیم بەو هەڵوێستەی باوکمەوە دەکرد، چونکە بیستووم کە بە فەرمانی ساڵح جەبر چوار ئەفسەری کورد لە ساڵی 1947 لەسێدارەدرابوون.
.
ڕووداوی لەسێدارەدانی چوار ئەفسەرەکەی کورد (مستەفا خۆشناو، محەمەد قودسی، عێزەت عەبدولعەزیز و خێروڵا عەبدولکەریم)، لەبەرواری ۱۹٤۷/٦/۱۹ دا، بە یەکێک لە کارە شۆڤێنی و بێ بەڵێنییەکانی تری ڕژێمی پاشایەتی عێراق بەرامبەر گەلی کورد دادەنرێت.
دوای ئەم بەشداری بوونەیان لە شۆڕشی بارزان و تێکشکاندنی شۆڕش لە ژێر بۆردوومانی هێزی ئاسمانی بەریتانیا و سووپای عێراق لە کۆتای ساڵی ۱۹٤٥ دا، چوونەتە ڕۆژهەڵاتی کوردستانەوە و وەکو ئەفسەری سووپای کوردستان لە کۆماری کوردستانیشدا خزمەتی خۆیان دەکەن، بەڵام دوای ڕووخاندنی کۆمار و چوونی بارزانی و هاوەڵەکانی بۆ یەکێتی سۆڤێت، ئەم چوار ئەفسەرە لە مانگی نیسانی ۱۹٤۷ خۆیان ڕادەستی حکومەتی عێراق دەکەنەوە، هەرچەندە حکومەتی عێراق پێشتر بانگەشەی لێبووردنی بۆ دەرکردبوون، بەڵام دوای دەستگیرکردن و دادگایکردنیان، ڕۆژی ۱۹٤۷/٦/۱۹ لە بەغدا پاش نووسینی وەسێتنامە هاوبەشەکەیان لە سێدارەدران
.
" زمانەکانی تورکی و عەرەبی و فارسی دەزانی"
شێخ جەمیل جگە لە زمانی کوردی دایک ، زمانەکانی تورکی و عەرەبی و فارسی دەزانی، لە مانگی ئابی 1961 پاش نەخۆشیێکی چەند ساڵە، کۆچی دوایی دەکاتـ بەشی هەر زۆری دانیشتوانی شاری کەرکوک بەشداری دەکەن لە مەراسیمی بەخاک سپاردنی.
.
سەرچاوە:
1- چاوپێکەوتنی د.نوری تاڵەبانی ، لە کەناڵی ڕووداو، بەرنامەی پەنجەمۆر، بەشی یەکەم
عبدالرئوف اشنویی محمودزاده
2- شێخانی ئیرشادی تاڵەبانی و چەند ناودارێکی دیکەی ئەم بنەماڵەیە: دکتۆر نوری تاڵەبانی
3- شاری کەرکووک بەشێک لە مێژووی (مزگەوت، تەکیە، خانەقا، زانا و پیاوەئایینی)یە ناودارەکانی: گۆران فەتحی